معافیت بندر چابهار از تحریم‌های آمریکا، به دلیل موقعیت استراتژیک، موقعیت ویژه‌ای را برای کاهش تأثیرات تحریم های اقتصادی فراهم کرده است که باید از این فرصت استفاده کرد.

 

به گزارش خبرنگار مهر در شرایطی که روسیه به دلیل جنگ با اوکراین، به فعال‌سازی و احیای کریدورهای مختلف ترانزیتی برای دور زدن تحریم‌ها روی آورده، ایران نیز با توجه به سابقه طولانی تحریم، با توسعه ترانزیت دریایی و گسترش زیرساخت‌های بنادر استراتژیک، به دنبال ارزآوری، گسترش مبادلات تجاری و استفاده از فرصت‌های تجاری بین‌المللی است. در این میان، معافیت بندر چابهار از تحریم‌های آمریکا، به دلیل موقعیت استراتژیک، اتصال به آب‌های آزاد و منافع سرشار آن برای آسیای میانه، خصوصاً کشورهای محصور در خشکی، موقعیت ویژه‌ای برای کاهش تأثیرات تحریم‌ها فراهم کرده است.

 

 

بندر چابهار به دلیل قابلیت‌های بی‌شمار از جمله واقع شدن در دو کریدور ترانزیتی بین‌المللی شمال - جنوب و شرق - غرب، هاب پیونددهنده منطقه و تنها بندر اقیانوسی ایران، مسیر باصرفه، مطمئن، سریع، ایمن و درآمدزا برای توسعه تبادلات بازرگانی است؛ بندر استراتژیکی که بهترین مسیر اتصال به آب‌های آزاد برای کشورهای افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان و نیز دروازه هند به آسیای میانه و افغانستان است.

 

علاوه بر پتانسیل‌های ارزشمند بندر چابهار در حوزه ترانزیت و ترانشیپ کالا، ظرفیت‌های این بندر در سایر حوزه‌های اقتصاد دریا به‌ویژه گردشگری دریایی، صنایع فراساحل، آبزی‌پروری، شیلات و صنایع وابسته، یکی از برگ‌های برنده برای تحقق اقتصاد ۲۰ میلیارد دلاری و فرصت شغلی یک میلیون نفری در طول سال است؛ همان چشم‌اندازی که محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهوری، تیرماه امسال در جلسه کارگروه ترانزیت ترسیم کرد.

 

با توجه به معافیت بندر چابهار از تحریم‌ها، اکنون پرسش این است که چگونه می‌توان از پتانسیل‌های قلب تپنده سواحل مکران با ظرفیت‌های متنوع و متکثر تجاری، ترانزیتی، گردشگری و شیلات برای کاهش تأثیرات اقتصادی تحریم‌ها استفاده کرد؟

 

 

پتانسیل قابل توجه بندر چابهار، در ترانشیپ کالا علاوه بر ترانزیت، از مسیرهای مهم برای دور زدن تحریم‌هاست. ترانشیپ، یکی از روش‌های حمل‌ونقل ترکیبی برای انتقال کالا از یک وسیله نقلیه به وسیله نقلیه دیگر است. مرسوم‌ترین شیوه آن، حمل‌ونقل دریایی است که بار بدون تخلیه و بارگیری مجدد، وارد کشتی دیگری شده و به مقصد نهایی ارسال می‌شود. ترانشیپ به دو دلیل توسط تاجران، صادرات و واردات به کار گرفته می‌شود. یکی برای دور زدن تحریم‏‌هایی که برای کشور مقصد، لحاظ شده و دیگری صرفه‌جویی در هزینه‌هایی که قرار است بابت مبادله کالا پرداخت شود. در این زمینه، بندر چابهار، بهترین بندر ترانشیپ به کشورهای خلیج فارس و کم‌هزینه‌ترین مسیر ترانزیت به کشورهای آسیای میانه و افغانستان است.

 

 

بندر چابهار بعنوان دروازه محور شرق ایران و بخش کلیدی کریدور بین‌المللی شمال‌- جنوب، از طریق مرزهای شرقی و شمال شرقی ایران، مسیر دریایی و زمینی را به آسیای مرکزی و افغانستان برای هند فراهم می‌کند. مزیت ویژه کریدور شمال - جنوب، کوتاه کردن دسترسی به اروپا برای هند و کشورهای دیگر است؛ این مسیر، حدود ۷۲۰۰ کیلومتر و تقریباً ۶۰ درصد کمتر از مسیر دریایی کانال سوئز است و زمان ارسال کالا را از بیش از ۴۰ روز، به ۲۰ روز کاهش می‌ دهد. همکاری بنادر فعال موندرا و کاندلا در هندر با پورت اپراتور بندر شهید بهشتی در چابهار و افزایش ارتباط بندر چابهار با شبکه حمل‌ و نقل ریلی و زمینی بین‌ المللی با همکاری شرکت‌ های هندی در همین راستا ست.

 

در این زمینه، چابهار، مقصد عمدۀ سرمایه‌ گذاری‌ های هند در ایران است. هند از ۵ سال گذشته، بر اساس موافقتنامه چابهار و تأسیس کریدور حمل‌ و نقل بین‌ المللی بین ایران، افغانستان و هند، در بندر چابهار سرمایه‌ گذاری کرد تا به بازار افغانستان و آسیای مرکزی دست پیدا کند. حذف کشورهای واسط مانند پاکستان در مبادلات کالا از دیگر مزیت‌ های بندر چابهار برای هند است. با این همه، در زمینه توسعه بندر چابهار، طی سال‌ های گذشته تاکنون، مشکلات زیر بین ایران و هند وجود داشته است به طوریکه از مجموع ۸۵ میلیون دلار که قرار بود توسط هند در چابهار سرمایه‌ گذاری شود، حدود یک‌ سوم آن انجام شده است؛ توسعه خط آهن ۶۳۰ کیلومتری جابهار - زاهدان، برای گسترش ترانزیت کالا، توسط هندی‌ ها به نتیجه نرسید.

 

نشانه‌ هایی برای دور زدن بندر چابهار توسط هند به چشم می‌ خورد، مانند ارسال ده‌ ها کانتینر برنج، چای، قهوه و غذای دریایی هند از طریق بنادر گرجستان به روسیه و جایگزینی بنادر گرجستان با چابهار در اوایل امسال یا انتقال حدود ۲۰۰۰ تن گندم از هند با ۴۱ کامیون افغان از طریق پاکستان به افغانستان در سال ۲۰۲۲.‌

 

 

بندر چابهار فقط محدود به دروازه هند به آسیای میانه و ارتباط با بنادر شرقی در آسیا نیست، بلکه حمل کالاهای مختلف به تنها بندر اقیانوسی ایران، از چهار گوشه جهان، نشان‌ دهنده موقعیت ترانزیتی این بندر برای مقابله با تحریم‌ هاست. حمل رول آهن از بندر کوانگ یانگ کره‌جنوبی، حمل برنج و گندم از بنادر کاندلا و موندرا در هند، حمل کود شیمیایی از بندر هامبورگ آلمان و حمل شکر از بندر سانتوس برزیل به بندر چابهار، تنها بخشی از ظرفیت‌ های غنی این بندر در حوزه ترانزیت کالا محسوب می‌شود.‌

 

 

بندر چابهار به دلیل ویژگی منحصر به‌ فرد خود، یعنی کوتاه‌ ترین مسیر به بندر شانگهای در چین بعنوان بزرگ‌ ترین بندر تجاری جهان، نقطه عطف مهمی در ترانزیت دریایی در بین بنادر کشور محسوب می‌ شود. این امر خصوصاً با توجه به تعاملات سازنده چین و ایران و امضای سند همکاری ۲۵ ساله، اهمیت ویژه‌ ای دارد. فاصله شش بندر باهنر، رجایی، لنگه، امام خمینی، خرمشهر و آبادان، بین ۶۵۰۰ تا بیش از ۷۱۰۰ مایل دریایی است، در حالی که فاصله بندر چابهار تا شانگهای، حدود ۶۲۰۰ مایل است. فاصله کمتر بندر چابهار با بندر شانگهای، که پرترافیک‌ ترین و بزرگ‌ ترین بندر تجاری دنیاست، بیانگر موقعیت و جایگاه استراتژیک بزرگ‌ ترین بندر اقیانوسی ایران در بین سایر بنادر برای کاهش اثرات اقتصادی تحریم‌هاست.

 

 

بندر چابهار مسیر ترانزیتی ویژه در محور شرق برای تبادلات تجاری با افغانستان است و عملیاتی شدن این بندر منجر به کاهش هزینه‌ های لجستیکی برای افغانستان شده است. بندر چابهار که به ولایت زابل افغانستان متصل است، از طریق مسیر دلارام - زرنج قابل دسترسی است و ضمن فراهم کردن امکان دسترسی جایگزین به دریای عمان و خلیج فارس برای افغانستان، آنها را از وابستگی به مسیرهای نامطمئن پاکستان بی‌ نیاز می‌ کند. بی‌ جهت نیست، ۳۳ درصد شرکت‌ های ثبت‌ شده در سازمان منطقه آزاد چابهار، متعلق به افغان‌ هاست!

 

از آنجا که ۹۵ درصد نیازمندی‌ های افغانستان از طریق واردات انجام می‌ شود، بندر چابهار می‌ تواند بهترین مسیر برای ترانزیت کالاهای افغانستان باشد. همچنین ٢ میلیارد تن مواد معدنی و سنگ‌ های قیمتی در افغانستان می‌ تواند از طریق چابهار به دنیا حمل شود. البته به دلیل تحولات و شرایط سیاسی ناشی از حاکمیت طالبان، امکان بهره‌ برداری مناسب از این مسیر ترانزیتی، اکنون کاملاً مهیا نیست.‌

 

 

اهمیت بندر چابهار فقط به ترانزیت و ترانشیپ کالا محدود نمی‌شود. جابجایی مسافر و توسعه گردشگری دریایی نیز از پتانسیل‌ های ارزشمند آن است. ترمینال مسافری بندر چابهار، یکی از بزرگ‌ ترین ترمینال‌ های مسافربری بین‌ المللی در منطقه با زیربنای بیش از ۴۰۰۰ مترمربع است که امکان پذیرش ۶۰۰ مسافر را به طور همزمان دارد. ساخت و تجهیز این ترمینال بین‌المللی مسافرت دریایی در سال ۱۳۹۵، موقعیت مناسبی برای توسعه گردشگری و افزایش مراودات تجاری است.

 

همچنین فاصله نزدیک بندر چابهار با بنادر کشورهای همسایه و اطراف ایران در جنوب کشور، از ظرفیت‌ های استراتژیک این بندر در حوزه مسافری است. فاصله بندر چابهار با مسقط ۱۵۱ مایل، کراچی ۳۶۰ مایل، دبی ۳۶۴ مایل و بمبئی ۷۶۸ مایل است. کوتاهی مسافت‌ ها، علاوه بر امکان گسترش ترانزیت کالا و مبادلات تجاری با عمان، پاکستان، امارات و هند، فرصت‌ های ارزشمندی در حوزه حمل‌ و نقل دریایی مسافر و کاهش اثرات تحریم‌ ها از طریق گسترش مبادلات بازرگانی ایجاد کرده است.‌

 

 

ایجاد ازدحام کشتی‌ ها در بنادر و پسکرانه‌ ها از مسائل مبتلابه بنادر در ترانزیت دریایی است. از اینرو، کاهش نوبت زمان‌ دهی و صفر شدن زمان انتظار اتفاق مهمی در این حوزه محسوب می‌ شود. البته ازدحام بنادر فقط به خاطر تراکم کشتی‌ های در انتظار نوبت برای تخلیه و بارگیری کالا نیست، بلکه سایر حلقه‌ های زنجیره تأمین، مانند حمل‌ و نقل جاده‌ ای و ریلی، بعنوان پلِ ارتباطی پسکرانه‌ ها با بنادر نیز حائز اهمیت هستند.

 

در این زمینه، بندر چابهار به خاطر برخورداری از ویژگی عدم انتظار نوبت کشتی نسبت به سایر بنادر کشور، مزیت قابل توجهی دارد. همچنین بازاریابی برای ایجاد ترافیک بار و کالا با وجود تحریم و جذب ۲,۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌ گذاری بخش خصوصی در نیمه دوم دهه ۱۳۹۰، از اقدامات مؤثر در این زمینه محسوب می‌ شود.

 

 

آب‌ های عمیق در خلیج چابهار، شرایط پهلوگیری کشتی‌ های اقیانوس‌ پیما و ایجاد تأسیسات بندری را فراهم کرده و این بندر، نسبت به سایر نقاط ساحلی ایران، مزیت‌ های خاص خود را دارد. بندر چابهار، قابلیت پهلو دهی به کشتی‌ هایی با بالاترین آبخور در بین بنادر کشور را داراست. در فاز اول توسعه این بندر، زیرساخت‌ های بندری مانند ساخت اسکله با عمق ۱۷ متر، امکان حضور انواع کشتی‌ ها و نیز فرصت تخلیه و بارگیری انواع محصولات و کانتینرها فراهم شده است.

 

با توسعه زیرساخت‌ ها و تبدیل بندر چابهار به بندری بدون محدودیت عمق در سطح جهانی و عمیق‌ ترین بندر ایران، کشتی‌ های اقیانوس‌ پیما و غول‌ پیکر، مشکلی برای پهلوگیری در این بندر ندارند. با توجه قرارگیری چابهار در خارج از محدوده خلیج فارس و تنگه هرمز، این اتفاق، فرصت ویژه‌ ای برای خنثی‌ سازی تحریم‌ ها در سایر حوزه‌ های دریایی فراهم می‌ کند.

 

توسعه صنایع فراساحل:

 

ویژگی مهم دیگر در حوزه توسعه اقتصاد دریامجور در بندر چابهار، اهمیت صنایع فراساحل با تأکید بر حوزه آب‌ های عمیق است که در کشور ما، کمتر به آن پرداخته شده است. در زمینه ذخایر نفت و گاز یا مخازن هیدروکربوری، سهم خشکی حدود ۹ درصد، منابع دریایی کم‌ عمق حدود ۲۴ درصد، و منابع دریایی در آب‌ های عمیق، حدود ۶۷ درصد است. بنابراین توسعه زیرساخت‌ ها، پیشرفت فناوری اکتشاف و استخراج نفت از آب‌ های عمیق، ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی‌ های غول‌ پیکر، به دلیل عمق بالای بندر، یک فرصت ویژه است. نیاز سایر کشورها به منابع نفتی ایران و افزایش صادرات طی یکی دو سال اخیر با وجود تحریم‌ ها، بیانگر اهمیت صنایع فراساحلی بندر چابهار است.

 

 

هرچند چابهار، بهشت آبزی‌ پروری کشور است، اما ایران، جایگاه هفدهم را در بین کشورهای آبزی‌ پرور دارد. این در حالی است که حدود ۳۰۰ هزار فرصت شغلی در حوزه شیلات چابهار و کنارک در زمینه پرورش میگو، صید با کشتی‌ های پیشرفته دنیا، پرورش ماهی در قفس، تکثیر آبزیان، ایجاد صنایع و کارخانه‌ های وابسته وجود دارد. به گفته کارشناسان، درآمد حاصل از توسعه صید صنعتی و تجاری با درآمدهای نفتی، قابل رقابت است و چابهار، نقش بی‌ بدیلی در این زمینه ایفا می‌ کند. این امر، می‌ تواند رتبه ایران را در حوزه آبزی‌ پروری در دنیا، به طور قابل توجهی بهبود بخشد.

 

بر اساس پیش‌ بینی سازمان جهانی فائو در خصوص نقش آبزی‌ پروری در تأمین غذا، اشتغال، ارز آوری و توسعه روستایی، سهم محصولات غذایی دریایی با رشد حدود ۱۵ درصدی در سال ۲۰۳۰ به ۶۲ درصد خواهد رسید. بر این اساس، سرمایه‌ گذاری و بهره‌ برداری در حوزه تکثیر انواع ماهیان دریایی و صنایع وابسته مانند توسعه فناوری پرورش ماهی در قفس، تولید خوراک آبزیان پرورش میگو و …، از فرصت‌ های مهم بندر چابهار در حوزه توسعه اقتصاد دریاست.

 

 

هرچند بسیاری از مقامات، از ظرفیت‌ ها و قابلیت‌ های بی‌ شمار بندر چابهار و ایران بعنوان هاب ترانزیتی منطقه سخن گفته‌ اند و تحریم‌ های بین‌المللی علیه روسیه، بعد از جنگ با اوکراین را یک فرصت بی‌ نظیر برای توسعه اقتصادی و ترانزیت دریایی دانسته‌ اند، با این حال، فراهم نبودن بسیاری از زیرساخت‌ ها، از جمله تکمیل راه‌ آهن چابهار - زاهدان و دور زدن بندر چابهار توسط سایر کشورها، از جمله هند و بنادر رقیب، موجب شده بهره‌ مندی مناسبی از این گنجینه ترانزیتی کشور صورت نگیرد.

 

قابلیت‌ های یاد شده در خصوص ظرفیت‌ های ترانزیت، ترانشیب، گردشگری، آبزی‌ پروری، صنایع فراساحلی و شیلات نشان می‌ دهند، چنانچه از امکان معافیت بندر چابهار از تحریم‌ ها به درستی استفاده شود، فرصت‌ های ممتاز برای کاهش و حتی خنثی‌ سازی تحریم‌ های بین‌ المللی از طریق توسعه اقتصاد دریا محور ایجاد خواهد شد؛ آنچه تاکنون در مرحله عمل، رخ نداده است. بندر چابهار با ظرفیت‌ های اقتصادی فزاینده‌ اش تنها یکی از مصادیق توسعه است. فرصت‌ سازی باید جایگزین فرصت‌ سوزی شود.

 

خبرنگار: محمد حسین سیف اللهی مقدم

Tweet