ماهنامۀ ترابران: تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی براساس پیش‌فرض‌های غلط و محاسبات ساده‌انگارانه خسارت محض به بار می‌آورد و یکی از این پیش‌فرض‌ها اعتماد بر استواری رابطه ایران و آلمان بود، تا اینکه در روزهای آغازین دی‌ماه وزارت اقتصاد و محافظت از اقلیم آلمان اعلام کرد که برنامه‏‏‌های حمایتی خود را برای گسترش تجارت با ایران به خاطر «وضعیت بسیار جدی ایران» لغو کرده است. پرواضح است که منظور از «وضعیت بسیار جدی» تشدید موج اعتراضات در کشور طی ماه‏‏‌های گذشته بود که موجب شد کشورهاي اروپايی به‌خصوص آلمان مواضع تندی عليه ايران اتخاذ کنند و رويکرد تازه و بی‌سابقه‌ای را در پيش بگیرند و همین موضوع آینده برجام را هم در هاله‌ای از تردید و ابهام فرو برد. دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه، کارشناس مسائل بین‌المللی، تاریخدان و پژوهشگر عصر معاصر در گفتگو با ترابران درباره بررسی شرایط ایران پس از تعلیق روابط تجاری با آلمان معتقد است: «مراکز تصميم‌گيری در ايران بايد تشخيص دهند که يکي از دلايل التهابات و اعتراضات اخير به دليل تنگناهای اقتصادی است. براي عبور از اين تنگناهای اقتصادی نيز بايد فضاهای جديدی در منطقه و در عرصه بين‌المللی ایجاد شود و ايران نوع نگرش خود به مسائل منطقه و جهان را تغيير دهد.»

 

 

ببینید! اساساً ایران با آلمان صنعتی شد و شاید ایرانی‌ها پیش از هر کشور دیگری در اروپا با آلمان توانستند رابطه برقرار کنند. این رابطه از زمان ناصرالدین‌شاه آغاز شد و نخستین قراردادهایی که با آلمانی‌ها امضا کردیم در یکی از سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا بود. بنابراین ارتباطات ما با آلمان روابط دیرینه و شناخته‌شده‌ای است.

 

همان‌طور که اشاره کردید، بیشترین حجم مناسبات تجاری و مبادلات مالی و صنعتی ما با آلمان بوده و شریک بسیار قابل اعتمادی محسوب می‌شده است، اما اعتراضاتی که در داخل کشور به وجود آمد، خودداری ایران از ادامه مذاکرات هسته‌ای و همین‌طور نافرمانی ایران در برابر درخواست‌های سازمان انرژی اتمی‏، فضای اتحادیه اروپا و به‌طور قطع‏، روسای کشورهای غربی را نسبت به ایران خشمگین کرد و باعث اتخاذ تصمیمات غیرقابل‌پیش‌بینی مخصوصاً در آلمان و تحت رهبری آقای شولتس شد.

 

خبر اخیر مبنی بر اینکه آلمان تمام فعالیت‌های تجاری خود را با ایران به حالت تعلیق درآورده است، دو پیام دارد: اولاً بخشی از فعالیت‌های اقتصادی و مناسبات تجاری ما با آلمان به حالت تعلیق درآمده و سرمایه‌گذاری‌ها متوقف خواهد شد و ثانیاً این تصمیم آلمان در فضای اروپا و کشورهای غربی، برای ایران بدنامی و عدم اعتماد و اطمینان بوجود خواهد آورد.

 

بنابراین، موضوع بسیار با اهمیتی است و تصورم این است که اهمیتش بیشتر از صرفاً مخدوش شدن حیثیت تجاری و صنعتی ما است و ممکن است سرمشقی برای کشورهای دیگر باشد؛ همچنان که بعد از آلمان، ایتالیا بیشترین مناسبات تجاری، اقتصادی و سرمایه‌گذاری را با ما دارد و نخست‌وزیر ایتالیا هم اعلام کرد اگر پارلمان ایتالیا بپذیرد، چنین تصمیمی را درباره ایران خواهد گرفت.

 

در واقع، علاوه بر ضرر و زیانی که با توجه به وضعیت متزلزل اقتصادی کشور، از تعلیق روابط با آلمان متحمل خواهیم شد، می‌تواند پرستیژ و نفوذ ما را در اتحادیه اروپا بیش از پیش کاهش بدهد. اگر تصمیم آلمان در اروپا مورد استقبال قرار گیرد (که چندان بعید نیست) بعد از ایتالیایی‌ها، ممکن است فرانسوی‌ ها هم دست به چنین اقدامی بزنند.

 

فراموش نکنید که انگلستان‏، فرانسه و آلمان از اعضای اصلی مذاکراتی برجام هستند و اخیراً آقای شولتس اعلام کرده که برجام دیگر در اولویت ما نیست و نگاه ما بیشتر به تحولات داخلی و وضعیت حقوق بشر در ایران است. بنابراین، حجم وسیعی از فشارها در اروپا علیه حاکمیت ایران شکل گرفته است.

 

در حال حاضر، ما در سه منطقه یعنی در داخل، در خاورمیانه و در غرب با مشکلات بسیار حادی مواجه هستیم. در شرایطی که ظرف ۴۳ سال گذشته سابقه نداشته که ما در این سه منطقه همزمان با هم، با چنین چالش‌هایی روبرو باشیم، به احتمال زیاد این مشکلات هم گسترش پیدا کرده و با توجه به انجمادی که با افزایش قیمت دلار و طلا در فعالیت‌های اقتصادی ما به وجود آمده، وضع ما را دشوارتر از پیش خواهد کرد.

 

 

اکنون هم ما در آستانه یک انزوای اقتصادی و سیاسی قرار گرفته‌ایم. بسیاری از صاحبنظران پیش‌بینی می‌کنند که اگر این تصمیم به تعلیق روابط در اتحادیه اروپا گسترش پیدا کند، ممکن است که قیمت دلار به ۱۰۰ هزار تومان هم برسد و این افزایش سرسام‎‌آور نرخ ارز برای اقتصاد رنجور و بیمار ما بسیار دردآور خواهد بود.

 

دولت ایران هم از آنجا که به‌ خوبي می‌ داند آزاد شدن پول‌ های بلوکه شده ايران می تواند تا حدود زيادی در آرام کردن فضای اقتصادي کشور و نرخ ارز تأثيرگذار باشد، تلاش فراوانی می‌ کند که این فضای منجمد غربی را به نوعی در مذاکرات برجامی برای خود باز کند.

 

همان‌ طور که اطلاع دارید، فعالیت‌های زیادی برای احیای برجام هم از طریق مذاکرات ایران با اتحادیه اروپا در اردن و هم در سفر اخیر آقای امیرعبداللهیان به عمان انجام شد که تاکنون هیچ‌کدام نتیجه نداده و بی‌ میلی عمیقی در اروپا و آمریکا نسبت به ادامه مذاکرات برجامی به چشم می‌خورد. متأسفانه روزهایی که ما فریاد می‌زدیم که زودتر مذاکرات را به پایان برسانند، هیچ‌ کس گوش نداد و اکنون ایران برای ازسرگیری مذاکرات به حالت ملتمسانه‌ای دچار شده است.

 

غربی‌ ها هم ایران را در گوشه رینگ قرار داده‌ اند و از وضعیت نزار اقتصادی ما به‌خوبی اطلاع دارند. افزایش قیمت دلار و طلا و تشدید سطح نارضایتی‌های داخلی ایران را با فضای بسیار پرملتهب بین‌ المللی مواجه کرده است؛ به عبارت دیگر، شاید دولت ایران توانسته باشد اعتراضات داخلی را کنترل کند، ولی در عوض فشار بسیار آزاردهنده و شدیدی علیه ایران از طریق دنیای غرب در حال شکل‌گیری است.

 

 

بله، واقعيت اين است که کشورهاي غربی با وقوع اعتراضات در ايران که به دليل نارضايتی های انباشته‌ شده رخ داد، موضوعات حقوق بشری را عليه ايران مطرح کردند تا فشارهای بيشتری به ايران وارد کنند. وگرنه در گذشته نيز می‌ توانستند اين رويکرد را در پيش بگيرند و اتفاق جديدی نبود که به‌ تازگي رخ داده باشد. در شرايط کنونی نيز اگر حقوق بشر را به عنوان يک ابزار عليه ايران قلمداد کنيم، می‌ توانیم بگوییم که کشورهای غربی هنوز به ديپلماسي و مذاکره در چهارچوب برجام امید دارند.

 

فراموش نکنید که اگرچه اخیراً چند تصمیم علیه ایران گرفته شد که فضا را برای اخذ تصمیمات سختگیرانه‌ تر هموار کرد (از جمله اینکه شورای حقوق بشر، ایران را با رأی بالا محکوم کرد و ایران از کمیسیون حقوق زنان اخراج شد) و ایران هم متقابلاً اعلام کرد دیگر اجازه بازدید از تأسیسات هسته‌ ای را به نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نمی‌ دهد، ولی اکنون برخی خبرگزاری‌ ها از احتمال آمدن رافائل گروسی (مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) به ایران سخن گفتند. البته اینکه آمدن گروسی چقدر به تغییر فضای منجمد بین ایران و اروپا کمک خواهد کرد و آیا رضایت آژانس جلب خواهد شد و بازرسان آن خواهند توانست دوربین‌ های خود را مجدداً نصب و از ٣ سایت مشکوک ایران هم بازدید کنند، در حال حاضر کمی مشکل به نظر می‌ رسد، اما ظاهراً ایران کاملاً در برابر فشارها در حال عقب‌ نشینی است.

 

در این میان، آمریکایی‌ ها نسبت به اروپایی‌ ها واکنش ملایم‌تری علیه ایران در پیش گرفتند، چون تمايل ندارد در منطقه خاورميانه جنگي رخ بدهد، آن هم در شرایطی که از یک طرف با روسیه و از طرف دیگر با چین و تایوان درگیر هستند. در واقع، با توجه به حجم سرمایه‌ گذاری در خاورمیانه و کمبود انرژی، آمریکا نمی‌ خواهد اجازه بدهد که در منطقه مشکلاتی بوجود بیاید که جلوی صادرات انرژی به غرب مخصوصاً به کشورهای اروپایی‌ گرفته شود.

 

اما ما نباید دلخوش به این باشیم که آمریکا با احتیاط بیشتری برخورد کرده است، چراکه روی کار آمدن دولت راستگرای نتانیاهو می‌ تواند عامل تهدید کننده‌ دیگری برای ایران باشد. ضمن اینکه با طرح موسوم به «پیمان ابراهيم» هم روبرو هستیم که از سوي کشورهای عربی و با حمايت غربيی ها دنبال می شود و به نظر می رسد شرايط را برای به رسميت شناختن اسرائيل توسط عربستان مهیا‌تر خواهد کرد، بنابراین آمريکا تمایل ندارد اين موقعيت را از دست بدهد، آن هم با وجود رزمایش مشترک اخیر بین آمریکا و اسرائیل که ممکن است به خلیج‌ فارس و عربستان هم کشیده شود.

 

در مجموع، فضای بسیار سنگینی هم در منطقه و هم در فضای بین‌ المللی علیه ایران شکل گرفته و قابل پیش‌ بینی نیست که وضعیت مذاکرات به کجا خواهد رسید، ولی من معتقدم هنوز همه پنجره‌ های مذاکرات برجامی بسته نشده و نمی توان عنوان کرد برجام به پايان خود رسيده است.

 

با این حال، بايد اين واقعيت را بپذيريم که برخی سياست‌ های خارجی که در گذشته در پيش گرفته‌ ايم به نتيجه مورد دلخواه نرسيده است و برای اینکه این مذاکرات از سرگرفته شود، ایران باید بیشتر از گذشته نرمش به خرج دهد و نوع نگاهش را هم به داخل، هم به منطقه و هم به فضای بین‌ المللی تغییر دهد، زیرا نگاهی که در ۴۳ سال گذشته داشته‌ ایم، غیر از اینکه بار سنگین انسانی، مالی و تسلیحاتی برای ما داشت، هیچ دستاوردی به ارمغان نیاورد و اگر ایران بخواهد همان رویه را ادامه دهند، قطعا شرایط وخیم‌ تر خواهد شد.

 

 

همان‌ طور که اشاره کردم، طی ۴۳ سال گذشته ما هیچ وقت به این اندازه در تنگنا نبودیم. مصداق این فشار همه‌ جانبه هم این است که قیمت دلار به ۴۴ هزار تومان رسیده است و فضا به نفع حکومت پیش نمی‌ر ود. زمان پنهانکاری هم دیگر گذشته است. با توجه به اینکه هر اقدامی که ما در داخل کشور انجام می‌ دهیم، به سرعت بازتاب جهانی دارد، تصمیمات شدیدی که اروپایی‌ ها نسبت به ما گرفتند، دیگر قابل کتمان نیست.

 

مردم لحظه‌ به‌ لحظه دارند این سختی معیشتی را درک می‌کنند و کسانی که کتمان می‌ کنند یا نمی‌فهمند یا نمی‌ خواهند زیر بار مسئولیت ایجاد این مشکلات نروند. هیچ راه دیگری جز تغییر مسیر و رویکرد وجود ندارد و به هیچ وجه با شرایط فعلی نمی‌ توانیم از این مخمصه رها شویم. عقلانيت سياسي حکم می کند که نوع نگاه و داوری خود را در منطقه تغییر بدهیم. باید در فضای داخلی آزادی‌ های بیشتری داده شود و به انتقادات و اعتراضات مردم پاسخ بدهند و به نظرم، اين اتفاق باید هرچه زودتر رخ بدهد

 

سر یکی از کلاس‌ های دانشگاه وقتی با یک دختر خانم دانشجو صحبت می‌ کردم، او می‌ گفت، ما چیزی برای از دست دادن نداریم. وقتی چنین تصور خطرناک و نگران‌ کننده‌ ای در اندیشه‌ های نسل تحصیلکرده کشور شکل بگیرد، پس قطعاً در فضای غیردانشگاهی با شدت بیشتری با این بی‌ آینده‌ گی روبرو خواهیم بود.

 

دولت ما برای اینکه بخواهد این مشکلات را حل کند، باید به سراغ علت‌ ها برود نه اینکه با معلول‌ ها مبارزه ‌کند و ممکن است فردا همان دختر دانشجو با گلوله کشته شو، ولی مشکل کشور حل نخواهد شد، چون علت‌ ها قرص و محکم سر جای خود ایستاده‌ اند و هیچ نتیجه‌ ای هم نخواهد داشت، جز اینکه ایران در روابط بین‌الملل با بدنامی بیشتر مواجه خواهد شد.

 

به ضرس قاطع می‌ گویم، دولت به جز انعطاف‌ پذیری هیچ چاره‌ ای ندارد و دوره شاخ و شانه کشیدن‌ ها تمام شده است. البته خودشان هم متوجه این موضوع شدند و در درون ساختار نظام هم حتی در میان علمای قم اختلافات عقیدتی پیدا شده است. 

Tweet